Preventief borstkankeronderzoek in Nederland: op tijd screenen staat onder druk

In 2023 heeft Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) een thematische inspectie gedaan bij Bevolkingsonderzoek Nederland, met de focus op het borstkankeronderzoek.

In het rapport dat op 16 juli is gepubliceerd, concludeert IGJ dat vrouwen die meedoen aan het bevolkingsonderzoek naar borstkanker aangeven over het algemeen tevreden te zijn. Ze krijgen meestal goede uitleg door de bevlogen screeningsmedewerkers die vriendelijk en voorzichtig zijn. De medewerkers van Bevolkingsonderzoek Nederland zijn essentieel voor een goede uitvoering van het onderzoek. De organisatie is er trots op dat hun kundigheid, vriendelijkheid en zorgvuldigheid wordt erkend door IGJ.

De inspectie concludeert dat de uitvoering van het bevolkingsonderzoek borstkanker op het moment van het toezicht van voldoende kwaliteit is. Wel staat de kwaliteit onder druk en dreigt de kwaliteit op (korte) termijn te stagneren en mogelijk te verslechteren.

Bevolkingsonderzoek Nederland herkent de meeste bevindingen van IGJ, zoals de conclusie dat de kwaliteit van het onderzoek voldoende is. De tijdigheid staat echter wel onder druk. Het lukt momenteel niet om in heel Nederland cliënten elke twee jaar uit te nodigen. Op sommige plekken loopt het interval tussen twee onderzoeken op naar 2,5 jaar.

Bevolkingsonderzoek borstkanker                                                 

Vrouwen hebben in Nederland de mogelijkheid om zich gratis preventief op borstkanker te laten onderzoeken. Bevolkingsonderzoek Nederland is verantwoordelijk voor de uitvoering van dit onderzoek. Bij Bevolkingsonderzoek Nederland werken ruim 550 screeningsmedewerkers, door het hele land.

Bevolkingsonderzoek Nederland nodigt per jaar 1,2 miljoen vrouwen uit om het onderzoek te laten doen. De vrouwen kunnen een afspraak maken voor mammografieën (röntgenfoto’s) op een mobiele of vaste locatie in de buurt. De mammografieën worden beoordeeld door twee radiologen. Als de mammografieën aanleiding geven tot verder onderzoek, wordt de huisarts daarvan op de hoogte gesteld.

Elke twee jaar borstkankeronderzoek bij vrouwen tussen 50 en 75 jaar geeft de beste kansen op een vroege opsporing van kanker. Op deze manier worden jaarlijks 1.450 sterfgevallen aan borstkanker voorkomen. Ook is bij behandeling van kanker in een vroeg stadium meestal een minder ingrijpende behandeling nodig.  

Toch is elke twee jaar onderzoeken sinds een paar jaar niet overal mogelijk. De kwaliteit van het bevolkingsonderzoek staat daardoor onder druk. Dat is ook het grootste punt van kritiek in het rapport van IGJ.

Wat is dan kwaliteit van het onderzoek?                                          

Bij kwaliteit denk je als eerste aan de kwaliteit van de beelden, de röntgenfoto’s. Die beelden zijn van voldoende kwaliteit. De screeningsmedewerkers worden regelmatig intern getoetst en in visitaties van LRCB beoordeeld in de uitvoering van hun werk.

Bovendien is het maken van een röntgenfoto nog steeds de beste manier om preventief mogelijke afwijkingen in het borstweefsel op te sporen. Bevolkingsonderzoek Nederland houdt samen met het RIVM Centrum voor Bevolkingsonderzoek en het ministerie van VWS nauwlettend de ontwikkelingen in onderzoekmethoden in de gaten en werkt mee aan verschillende wetenschappelijke studies.

Kwaliteit in de gezondheidszorg heeft echter meer aspecten: veilig, efficiënt, effectief, cliëntgericht, gelijkwaardig en tijdig. 

De tijdigheid van het bevolkingsonderzoek staat onder druk. De tijd tussen twee borstkankeronderzoeken is idealiter twee jaar. Dan is de kans het grootst dat eventuele kanker in een vroeg stadium wordt opgespoord. Sinds een paar jaar kan Bevolkingsonderzoek Nederland niet alle vrouwen tussen 50 en 75 jaar elke twee jaar oproepen voor het onderzoek.  

Interval en personeelstekort

Bevolkingsonderzoek Nederland heeft een groot tekort aan screeningsmedewerkers. Het uitvoeren van het benodigde aantal onderzoeken per jaar is daarom niet mogelijk. Voormalig staatssecretaris van VWS Paul Blokhuis heeft eind 2019 goedkeuring gegeven om de termijn tussen twee onderzoeken tijdelijk bij te stellen naar maximaal drie jaar. Op dit moment is het gemiddelde interval tussen twee onderzoeken 28 maanden.

Nieuw personeel opleiden

Net als overal in de zorg is het lastig om het personeelsbestand op peil te brengen. Er zijn twee in-service opleidingen gestart, op mbo- en hbo-niveau. Er is sprake van een goede instroom in de opleiding tot screeningslaborant. Jaarlijks starten er twee klassen met laboranten die worden opgeleid. Op deze manier spant Bevolkingsonderzoek Nederland zich in om nieuw personeel te werven en op te leiden.   

Tijdigheid boven afstand

Het bevolkingsonderzoek borstkanker zou voor alle vrouwen in Nederland gelijk moeten zijn. Dat is op dit moment niet het geval. In de ene regio moeten vrouwen langer wachten op het borstonderzoek dan in een andere regio. De planning van de onderzoekslocaties is daarom aangepast.

Cliënten die in plaatsen wonen waar de vertraging het grootst is, krijgen de optie om zich te laten onderzoeken in een andere plaats/gebied. Dat kan betekenen dat zij soms verder en langer moeten reizen naar het onderzoekscentrum. Het allerbelangrijkste is om vrouwen elke twee jaar te kunnen onderzoeken. Daarom kiest Bevolkingsonderzoek Nederland om op tijd en goed de onderzoeken uit te voeren ten koste van de afstand die mensen moeten afleggen.

Verbeteren, nu en in de toekomst                                                       

Sinds de inspectiemomenten in 2023 is al een aantal van de aanbevelingen en aandachtspunten van IGJ opgevolgd. Bevolkingsonderzoek Nederland werkt, samen met RIVM, LRCB en andere partners, aan het handhaven en verbeteren van de hoge kwaliteit en toegankelijkheid van het onderzoek. Hierbij ligt onze focus op het opleiden en bijscholen van medewerkers en aandacht voor de werkdrukbeleving. Voor de toegankelijkheid van het onderzoek werken we aan verbetering van communicatie, bereikbaarheid van centra, digitalisering en gerichte benadering van specifieke cliëntgroepen. We verbeteren de informatievoorziening, waarbij we onder meer radiologen – binnen de kaders van wetgeving - voorzien van data om de kwaliteit te monitoren.

Bevolkingsonderzoek Nederland blijft daarnaast volop inzetten op het werven van nieuw personeel en het optimaal inplannen van de beschikbare onderzoeksruimte. De verbeteringen en plannen voor de toekomst geven vertrouwen om vrouwen in Nederland ook in de toekomst een kwalitatief hoogwaardig onderzoek te kunnen blijven bieden.